Een jaar Obama

'Obama zal zeker gaan tegenvallen' schreef ik in de historische verkie­zingsnacht van 5 november 2008. Dat de recente senatorverkiezing in Massachu­setts precies een jaar na zijn inauguratie dit op zo duidelijke wijze zou illustre­ren, had ik uiteraard ook niet voorzien.

Vurig
De paradox van de mokerslag die de kiezer daar heeft uitge­deeld is dat de oorzaak van de onvrede schuilt in een economisch systeem dat altijd veel meer in de nu winnende Republikeinen dan in de nu verliezende Democra­ten vurige propagandisten heeft gevonden. Dat zou ook de Neder­landse voorstan­ders van een tweepartijenstelsel aan het denken moeten zetten: electorale boosheid kan dan - van thuisblijven afgezien - maar één uitweg vinden, en die werkt inhoudelijk dan al snel averechts.

Want het is evident: het casinokapitalisme dat de kredietcrisis - die inmiddels miljoenen Amerikanen van huis en haard heeft beroofd - veroor­zaakt heeft, kon die ruimte krijgen door de doelbewuste neocon­servatieve afbraak van de staat op maatschappelijk gebied, die met Reagan is ingezet en door Bush is voortgezet.

Onmacht
De politieke onmacht van Obama om nu de losgeslagen graai­ban­kiers van Wallstreet tot de orde te roepen die zich, ook al zijn hun banken op kosten van de burger gered, van niemand meer iets aantrekken, vindt daar haar wortels. En het is veelzeggend voor de obsessieve aversie jegens de eigen staat van een groot deel van de Ameri­kanen dat elke poging om, in het belang van die berooide kiezer, de macht van het kapitaal in te tomen, door de Republikeinen met succes als 'socialisme' verket­terd worden kan.

De terechte woede van de Amerikaanse kiezer over het contrast tussen een bonanerend Wallstreet en een belastingbetalend Main­street, dat immers dat bonusfeest mag betalen, richt zich zodoende niet tegen de politici die dat probleem hebben veroorzaakt, maar tegen hen die het proberen op te lossen - maar inmiddels de middelen daartoe ontberen.

Kloof
Het illustreert opnieuw de historische kloof die tussen Amerika en Europa bestaat. In Europa was in de achttiende eeuw de instinctieve reactie van de geknechte burger op vorstelijke willekeur: wij nemen de staat over - in Amerika: we schaffen de staat af. Het vormt het kernverschil tussen de Ameri­kaanse en de Franse Revoluties, met gevolgen tot op vandaag: waar Sarah Palin hyste­risch over Obama als verkapte communist kakelt, spreekt ook voor een rechts president als Sarkozy staatsin­terventie vanzelf.

Het is deze mentale verdwazing van een groot deel van de Amerikaanse midden- en arbeidersklasse die er, in strijd met hun eigen sociaal-economi­sche belan­gen, voor zorgt dat bijvoor­beeld de hoogstnoodzakelijke hervor­ming van het zorgstelsel keer op keer mislukt. Vanwege deze mentale blokkade bij de gemiddelde Amerikaan kan Obama ook veel minder bereiken voor hen die in 2008 hun hoop op hem gevestigd hadden.

Dat zal de komende tijd nog veel sterker gelden, omdat Obama nu zijn antifilibustermeerderheid in de Senaat kwijt is. De Republikeinen, verbitterd over het hen 'ontstolen' Witte Huis (waarop zij evenzeer een natuurlijk bezitsrecht menen te hebben als het CDA op het Catshuis bij ons), hebben vanaf dag één op een ramkoers van obstructie ingezet.

Buigen of barsten
Daarmee is de belofte van Obama de heilloze polarisatie te doorbreken mislukt - hij moet nu of buigen (en daarmee, door nog meer compromissen met rechts te sluiten, het meest linkse deel van zijn achterban van zich vervreemden) of barsten (om daarmee, door zijn rug tegenover rechts recht te houden, nog minder te bereiken).

Ook op buitenlands terrein is het de rampzalige erfenis van de Republi­kei­nen die hem heeft ingehaald. De verzwakking van de internationale positie van Amerika - door de kredietcrisis (die de geloof­waardigheid van het eigen economische model als mondiaal voorbeeld onderuit heeft gehaald en de financiële onafhankelijk van Amerika ondermijnt), door de opkomst van een steeds onhandelbaarder autoritair China en dito Rusland, alsmede door de verdere vervreem­ding van Latijns-Amerika en de Arabi­sche wereld - is aan de arrogante en autistische houding van zijn voorgan­ger te wijten. Maar zij wordt nu pas zichtbaar, en dus Obama aangere­kend.

Tragisch
Hier doemt een parallel op met het tragische lot van Gorbatsjow: de eerste sovjet-leider die erkende dat Moskou zo niet op de ingeslagen weg verder kon, en vervolgens door zijn volk werd uitgekotst. Ook Obama moet, gezien de kantelende mondiale verhoudingen, een held van de terugtocht worden - op een moment dat de gemiddelde Amerikaan daar mentaal nog lang niet aan toe is, omdat zijn nationale zelfbeeld en daaraan gerelateerd wereldbeeld steeds minder met de buiten-Amerikaanse werke­lijkheid spoort.

Of, om het anders te zeggen: de internationale problemen voor Amerika zijn nu nog niet ernstig genoeg om die koerswijziging af te dwingen die noodzakelijk is om het internationaal in de toekomst niet nog krachtelozer te maken als het boze gesputter over Iran toch al illustreert.

Uit het feit dat de spilzieke American Way of Life door de klimaat­crisis onhoudbaar geworden is en dit Amerika voor de olie van allerlei boeven­regimes afhanke­lijk maakt, worden - vanwege de electorale onver­koopbaar­heid van die boodschap - door Washington nog onvoldoende conse­quenties getrok­ken; zoals ook het besef dat Amerika tussen Rode Zee en Gele Zee meer partners nodig heeft dan Netanyahu en Karzai, nog niet in een hoogsturgen­te koerswijzi­ging t.a.v. het Palestijnse en Pakistaanse vraagstuk heeft geresul­teerd. De klassie­ke lobby's - van autoindus­trie tot Israël - zijn daarvoor nog te sterk.

Doorzetten
Tenslotte heeft Obama na zijn hoopgevende handrei­king in Caïro niet durven doorzetten door de islamofoben in eigen land te negeren en Jeruza­lem tot een absolute bouwstop te dwingen, en daarmee zijn aanvan­kelijke goodwill bij de Arabieren verspeeld. Over een halve eeuw terugblik­kend zullen historici daarom vermoedelijk constateren: 'Caïro' was Ameri­ka's laatste kans. Nu is ginds de weg voor oliehongerig China vrij.

Het dreigt de tragiek van Obama te worden dat hij, die juist door zijn deels niet-Amerikaanse wortels beter dan vrijwel elke andere Amerikaan­se politicus snapt hoe de wereld in elkaar steekt, dat inzicht niet ten behoeve van Amerika zelf kan gebruiken, omdat de meeste Amerikanen, grootge­bracht met het idee van de mondiale superioriteit van 'this great nation', het structurele karakter van het Amerikaanse machtsverlies nu nog niet kunnen bevatten. Daarmee wordt hij voor de Republi­keinen een dankbaar slachtof­fer: als de man die Amerika niet zozeer op een onvermij­delijke minder prominen­te mondia­le rol heeft voorbereid, als wel de Amerikaanse belangen zou hebben uitverkocht.

Machteloos
Wat dat betreft, en dat is het wrange, zou het voor de noodzakelijke katharsis van Amerika in zekere zin beter zijn geweest als McCain de verkiezingen gewon­nen en vervolgens machte­loos tegen de harde feiten was aangeknald, want dan had zelfs de meest gebor­neerde rechtse Ameri­kaan onder ogen moeten zien, dat het tijdperk van de allesbe­palende supermacht op z'n einde loopt. Zoals ook De Gaulle de enige was die een halve eeuw terug de onvermijdelijke dekolonisatie van Algerije voor veel Fransen enigs­zins verteerbaar maken kon.
Al­leen was in dat geval de interna­tionale schade nog veel groter geweest, omdat dan de zachtere landing die Obama geluk­kig tracht te realiseren, zeker uitgebleven zou zijn.